گلابی میوهای است سبز یا زرد رنگ، آبدار و مخروطی شکل که دارای طعمی خوش و معطر است. گلابی را شاه میوه یا آمرود هم مینامند و به میوه پیوندی و شاداب آن شاه آمرود گویند. گیاه گلابی بومی آسیای غربی و اروپای شرقی مخصوصاً نواحی شمال غربی ایران و کوههای قفقاز میباشد. گلابی بعد از سیب مهمترین میوه دانه دار دنیا و ایران به شمار میآید. گلابی را در زبان عربی سَفرجَل یا عَرمُوط و در زبان انگلیسی PEAR میگویند.
گونههای مختلف گلابی طعمهای گوناگون از ترش تا شیرین دارند. این میوه حاوی ویتامینهای E و C، کلسیم، آهن، منیزیم و روی است. چون گلابی میوهای آبدار و حاوی ویتامین C میباشد، در زیبایی پوست شما بسیار مؤثر است. یکی از خواص گلابی ملین بودن آن است. همچنین دانههای ریزی که در موقع خوردن گلابی زیر دندان احساس میکنید، برای دفع مواد زائد بدن بسیار مؤثر است.
گیاه گلابی و انواع آن
درخت گلابی در برابر سرما از سیب حساستر است. گلهای گلابی در بهار کمی زودتر از سیب باز میشوند، به همین دلیل بیشتر در معرض خطر سرمای بهاره قرار میگیرند. در تابستان، گیاه گلابی گرما را بیشتر از سیب تحمل میکند. گل و میوه گلابی در انتهای شاخهها و سیخکهای دو ساله بوجود میآید، بنابراین هنگام هرس درختان بارور، باید در حفظ سیخکها دقت کرد. میزان محصول در باغهای معمولی به ۴۵ تن در هکتار میرسد. تعداد ارقام گلابی موجود در ایران حدود ۱۲۰ نوع است. مهمترین ارقام بومی عبارتند از:
شاه میوه کرج، شاه میوه خراسان، شاه میوه اصفهان، گلابی نطنز کاشان، محمدعلی مشهد، سه فصله کرج، سیبری، گلابی پیغمبری.
از گلابیهای خارجی نیز که کم و بیش در ایران کشت میشوند میتوان: آنژو، وینترنلیس، بارتلت، دوشس، ژاندارک، باسه، کولمار، بوره ژیفار و دوینه دوکومیس را نام برد. بارتلت که در اروپا بنام ویلیامز مشهور است، مهمترین و پر کشتترین گلابی در دنیا به شمار میرود.
یک نوع گلابی جنگلی که در کهکیلویه میروید و تخم آن زیاد است را انجوجک مینامند. میوه آن قابل استفاده نیست، ولی زمانی که میوه روی خاک میافتد و میپوسد، تخم آن را جمع آوری میکنند که استفاده درمانی زیادی دارد.
خواص درمانی گلابی
قسمتهایی از درخت گلابی که مورد استفاده غذایی و درمانی قرار میگیرد: ۱- میوه ۲- برگ ۳- پوست درخت آن است. گلابی را میتوان بصورت خام یا پخته (مربا و کمپوت) مصرف کرد.
• گلابی میوهای عالی و گوارا و پرآب است که خاصیت لینت دهندگی دارد. افرادی که یبوست دارند سعی کنند ۱ تا ۲ عدد گلابی در روز بخورند و بلافاصله ۱ لیوان آب ولرم بنوشند که خاصیت ملین آن قویتر شود.
• گلابی میوهای است که به آسانی هضم و جذب بدن میشود.
• گلابی دارای دانههای بسیار ریزی است که خصوصاً نزدیک هسته آن زیاد است. این دانهها از جنس سلولزاست و در دستگاه گوارش هضم نمیشود. از این رو با عبور از دستگاه گوارش، معده و روده را پاک میکند و کلیه مواد زائد باقیمانده در شکم را دفع میکند.
• پوست گلابی که در معرض نور خورشید قرار دارد، از نظر ویتامینها غنیتر است. به علاوه قسمت عمده فیبر گلابی در پوست آن است، لذا نباید هنگام خوردن، پوست آن را جدا کنید.
• کسانی که مبتلا به فشار خون هستند، اگر به طور مرتب گلابی بخورند خون آنها تصفیه خواهد شد.
• گلابی برای غدد داخلی بدن بسیار مفید است. تانن و پتاسیم آن، اسید اوریک را به هر اندازه که باشد حل میکند. به همین جهت افراد مبتلا به نقرس، آرتروز و رماتیسم میتوانند از آن بهره زیادی ببرند.
• گلابی برای معالجه امراض سینه یک میوه عالی است و این خاصیت مربوط به تانن آن است و اگر گلابی کمی گس باشد برای سینه بهتر است.
• گلابی به علت دارابودن ارسنیک رعشه را درمان میکند.
• ماده مهم دیگری که در گلابی موجود است عنصر بور (BORON) است که با افزایش جذب کلسیم، از بروز پوکی استخوان به خصوص در زنان یائسه جلوگیری میکند.
• موادی که برای استخوانها مفیدند، برای مغز نیز نافعاند. گلابی هم از این قاعده مستثنی نیست و از میوههایی است که برای حافظه و تمرکز حواس مفید است.
• مواد موجود در گلابی برای تقویت بدن پس از بیماریهایی که نیرو و توان انسان را تحلیل میبرد، بسیار مفید است. شاید به همین دلیل است که برای بیماران کمپوت گلابی میبریم. در دوران نقاهت بیماریهایی چون سل، کم خونی و ضعف شدید خوردن مخلوط آب گلابی و به بسیار مفید است.
• گلابی یکی از میوههای ضدعفونی کننده یا ضد مسمومیت است و این خاصیت به دلیل ادرارآور و ملین بودنش است.
• گلابی موجب شادابی و طراوت بدن و پوست میشود.
• گلابی برای بیماران دیابتی میوه بسیار مناسبی است، چون قسمت اعظم قند آن سلولز، سوربیتول و لوولوز است. شاید به همین دلیل حکیم عالیقدر ایرانی ابوعلی سینا، گلابی یا کمپوت آن را برای اکثر بیماران مجاز دانسته و آن را «شاه میوه» خوانده است.
• گلابی ترشح بزاق را افزایش میدهد، در نتیجه هضم غذا را آسان میکند. پس پوره آن برای سالمندان بسیار مفید است.
• فیبر موجود در گلابی لینین (LININ) است که غیرقابل حل بوده و برای کاهش کلسترول خون بسیار مؤثر است.
در مورد برگ آن؛
• جوشانده برگ گلابی برای کلیه بسیار مفید است، چون ادرارآور، ضدعفونی کننده و میکروب کش مثانه است. از این رو مبتلایان به عفونت ادراری حتماً باید آن را مصرف کنند. سنگ مجرای ادرار را دفع میکند، برای این منظور۱۰۰ گرم برگ جوان درخت گلابی را در یک لیتر آب به مدت ۲۰ دقیقه دم کنید و آن را در سه وعده به میزان ۱ تا ۲ استکان تناول کنید.
• دم کرده برگ گلابی دارویی شفابخش برای بیخوابی است، اعصاب را آرام میکند و سردردهای میگرنی را درمان میکند.
• انجوجک که تخم گلابی جنگلی است، دفع کننده کرم است و اعصاب متشنج را تسکین میدهد و اگر آن را کوبیده و شیره آن را بگیرند، برای بندآمدن خونریزی زیاد در قاعدگی مفید است.
تذکر:
* هضم پوست گلابی کمی مشکل است، از این رو کسانی که معده ضعیفی دارند آن را با پوست نخورند یا آن را بصورت کمپوت مصرف کنند.
* بهتر است گلابی کاملاً رسیده را مصرف کنید تا خواص آن بیشتر و هضم آن راحتتر باشد.
* بهتر است پس از خوردن گلابی آب سرد ننوشید، زیرا در افراد حساس ایجاد نفخ میکند.
احادیث و نظرات بزرگان
در مورد نظر ابوعلی سینا در مورد گلابی صحبت کردیم. ولی جالب است بدانید که احادیث زیادی در مورد گلابی وجود دارد مثلا در حدیثی آمده:
«هر کس ناشتا گلابی بخورد، آب نطفه او پاک و فرزندش نیکو خواهد شد.»
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«گلابی معده را پاک و آن را تقویت میکند» و باز فرمودهاند: «خوردن گلابی در حال سیری سودمندتر از خوردن آن در حال گرسنگی است. کسی که دلش گرفته و اندوهناک است، باید گلابی را بعد از غذا بخورد.»
مواد موجود در ۱۰۰ گرم گلابی خام
انرژی ۵۸ کیلو کالری
کربوهیدرات ۱۵ گرم
فیبر خام ۳/۱ گرم
فیبر خوراکی ۸/۲ گرم* (منبع خوب)
کلسیم ۱۱ میلی گرم
آهن ۲۵/۰ گرم
روی ۱۲/۰ گرم
پتاسیم ۱۲۵ میلی گرم* (منبع خوب)
فلوئور ۱۸ میکروگرم* (منبع خوب)
ویتامین A ۹/۱ RE
ویتامین E ۴/۰ میلی گرم* (منبع خوب)
ویتامین C ۴ میلی گرم
فولات
۷ میکروگرم* (منبع خوب)
گلابی حاوی ریزمغذهایی چون فلوئور، سلنیوم، کرم و بور است که برای سلامتی و تأمین ریزمغذیهای بدن بسیار مفید است.
فهرست منابع:
* خواص میوههای خوراکی، تألیف مرتضی نظری
* زبان خوراکیهای ۱، تألیف دکتر جزایری
* مجله دنیای تغذیه
* جدول ترکیبات مواد غذایی انستیتو تغذیه ایران
تهیه و تنظیم: موسوی - کارشناس تغذیه تبیان